Σαν σήμερα πριν από πέντε χρόνια έφυγε από τη ζωή ο εμβληματικός ηγέτης της Κούβας, Φιντέλ Κάστρο. Πέθανε με ένα παράπονο από την Ελλάδα κι ένα debate χωρίς απάντηση, για το αν ήταν δικής του έμπνευσης το “euro step” ή όχι.
O Φιντέλ Κάστρο είχε θεό και δαίμονα μέσα του. Αυτή είναι η φτιαξιά του επαναστάτη. Κάποιοι είδαν μόνο τον θεό του, άλλοι ένιωσαν μόνο το δαίμονα του. Τους άφησε και τους δύο στη Γη, στις 25 Νοεμβρίου του 2016, όταν φόρεσε το χακί καπέλο του, άναψε το πούρο του, χαιρέτησε στρατιωτικά κι έφυγε από αυτόν τον κόσμο. Αυτό ίσως ήθελε, να συνεχίσει να διχάζει, για να γελάει από ψηλά με τους αιώνιους εχθρούς του και να απολαμβάνει την επιρροή που εξακολουθεί να ασκεί ακόμη και νεκρός. Χαρισματικός, αλλά και αμφιλεγόμενος. Ακούμπησε τη δράση του και το πνεύμα του πάνω στις γραμμές της παγκόσμιας Ιστορίας κι άφησε βαθύ αποτύπωμα σε αυτήν. Ο Κουβανός ηγέτης (πρωθυπουργός 1959-1976, πρόεδρος 1976-2008) τάχθηκε με τους πολλούς, στάθηκε αλληλέγγυος στους απροστάτευτους και ευάλωτους λαούς του πλανήτη, σε όσους μάχονταν για την ανεξαρτησία τους. Ένας αντιιμπεριαλιστής πολέμιος των ΗΠΑ -μέχρι το τέλος- και ένας μεγάλος λάτρης του αθλητισμού.
Αγάπησε το μπέιζμπολ και θεοποίησε το μπάσκετ. Το δεύτερο, το χαρακτήρισε αντάρτικο και τόνιζε ότι είναι η τέλεια προπόνηση για τον ανταρτοπόλεμο. Στον βιογράφο και δημοσιογράφο της New York Times, Ταντ Σουλτς υποστήριξε ότι η προνοητικότητα, η ταχύτητα και η επιδεξιότητα που απαιτούνται για το μπάσκετ ήταν παραπλήσιες των δεξιοτήτων που χρειάζονται για την τέλεια επανάσταση. Ο Κουβανός συγγραφέας Χοσέ Μαρτί, εθνικός ήρωας και σύμβολο του αγώνα για την ανεξαρτησία της πατρίδας του, είχε κάνει έναν αντίστοιχο παραλληλισμό με την προσποίηση στο ποδόσφαιρο και τις αναγκαίες τακτικές των επαναστατικών αγώνων.
Ο Φιντέλ ήταν επίσης καλός στο πινγκ πονγκ και δοκίμασε την τύχη του στο άλμα εις ύψος και τις μεσαίες αποστάσεις. Χωνόταν στα τερέν με τα παιδιά του κουβανικού λαού για ένα αγώνα στο βόλεϊ. Διασκέδαζε. Προώθησε το μαζικό αθλητισμό και την αθλητική ανάπτυξη της Κούβας. “Περίπου το 95% των Κουβανών έχει συμμετάσχει σε κάποια μορφή οργανωμένου αθλητισμού ή άσκησης, από τα παιδιά που αρχίζουν μαθήματα φυσικής αγωγής μέχρι τις γιαγιάδες που προπονούνται στο τάι τσι”, δήλωσε ο Ρόμπερτ Χιούις, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Dalhousie.
Η υπερηφάνεια και το πληγωμένο γόητρο από την πυγμαχία και το μπέιζμπολ
Επί της πρωθυπουργίας του άρχισε το ερασιτεχνικό πρωτάθλημα μπέιζμπολ της Κούβας, τον Απρίλιο του 1963. Νωρίτερα, το 1961, είχε απαγορεύσει τον επαγγελματικό αθλητισμό στη χώρα. Για τον ίδιο ο αθλητισμός ήταν και ένα μέσο για να εμφυσήσει την εθνική υπερηφάνεια του λαού του. Όχημά του οι νίκες των Κουβανών πυγμάχων έναντι των Αμερικανών και η πάλαι ποτέ θρυλική ομάδα μπέιζμπολ της πατρίδας του που μπορούσε να διαβρώσει το προφίλ των ”ιμπεριαλιστών εχθρών” του σ’ ένα δικό τους αθλητικό προϊόν.
Η δε νίκη του πυγμάχου, περιγραφόταν ως νίκη όλων των Κουβανών. Ο Τεόφιλο Στίβενσον, τρεις φορές Ολυμπιονίκης πυγμαχίας βαρέων βαρών από το 1972 έως το 1980, υποστήριξε ότι αρνήθηκε να υπογράψει ένα επαγγελματικό συμβόλαιο και μια ενδεχόμενη αναμέτρησή του με τον Μοχάμεντ Άλι, λέγοντας: “Τι αξίζει ένα εκατομμύριο δολάρια μπροστά στην αγάπη οκτώ εκατομμυρίων Κουβανών;”. Ωστόσο, αυτά ήταν τα δύο σπορ που άνοιξαν πληγές στο γόητρό του. Πυγμάχοι και αθλητές του μπέιζμπολ συχνά αυτομολούσαν στις ΗΠΑ, προκειμένου να γίνουν επαγγελματίες. Η διεθνής απομόνωση της Κούβας ήταν ένας ακόμη λόγος για να περάσουν στην αντίπερα όχθη, στο Μαϊάμι.
Τη “χαριστική βολή” έδωσε στον Κάστρο ο αδερφός του και διάδοχός του στην προεδρία, Ραούλ τον Μάρτιο του 2016, όταν παρακολούθησε μαζί με τον Μπάρακ Ομπάμα έναν φιλικό αγώνα μπέιζμπολ ανάμεσα στην Εθνική Κούβας και τους Tampa Bay Rays στο ιστορικό “Latino americano”. Ο τότε Αμερικανός πρόεδρος είπε “Η Κούβα πρέπει να είναι στα χέρια των Κουβανών” και ο Φιδέλ απάντησε τόσο στον ίδιο όσο και στον αδερφό του μέσω ενός άρθρου. Μεταξύ άλλων, έγραψε “Δεν χρειαζόμαστε από την αυτοκρατορία να μας δώσει τίποτε”.
Υπάρχουν αυτοί που υποστηρίζουν ότι ο Κομαντάντε έμοιαζε “εμμονικός με τα σπορ, μόνο και μόνο επειδή εξυπηρετούσαν την προπαγάνδα του”. Όμως, δεν είναι έτσι. Χρησιμοποίησε ναι μεν τις αθλητικές επιτυχίες της χώρας του, αλλά παράλληλα από σχολιαρόπαιδο έδειξε την αγάπη του σε πολλά αθλήματα, διακρινόταν στους σχολικούς αγώνες και πάντα ξέκλεβε χρόνο, για να παίξει μπάσκετ και μπέιζμπολ, στο οποίο ήταν καλός, αλλά όχι τόσο ώστε να συμπεριληφθεί σε λίστα σκάουτερ, όπως θρυλείται.
Το debate για το euro step και η διαφωνία του με τον Τσε με αφορμή το μπάσκετ
Ενδιαφέρον έχει και το debate που προκλήθηκε με αφορμή την κίνηση “euro step” (αργό μπάσιμο) στο μπάσκετ και αν πράγματι την εφάρμοσε πρώτος ο Φιντέλ Κάστρο. Ο αδερφός του, Ραούλ έχει πει: “Αφού αναλάβαμε την εξουσία, το 1959, ο Φιδέλ συνήθιζε να χαλαρώνει παίζοντας μπάσκετ με φίλους, αλλά και συμβούλους. Νομίζω ότι εκείνη την εποχή άρχισε να χρησιμοποιεί την κίνηση που αργότερα ονομάστηκε “euro step”. Ωστόσο, αυτή δεν έγινε καθολικά αποδεκτή. Ο Τσε, ειδικά, είχε κάποιες σημαντικές αντιρρήσεις για λόγους που ακόμα δυσκολεύομαι να κατανοήσω πλήρως”.
Ο Τσε Γκεβάρα σε καταχώρησή του σε εφημερίδα στις 12 Δεκεμβρίου του 1962 εξήγησε τι τον ενόχλησε στην κίνηση που είχε προσθέσει στο παιχνίδι του ο Φιντέλ Κάστρο: “Ο Φιντέλ στους αγώνες μπάσκετ που παίζει συχνά, έχει αρχίσει να χρησιμοποιεί μια νέα κίνηση, την οποία αποκαλεί απλώς ”το βήμα”. Είναι αδιαμφισβήτητα αποτελεσματική, ωστόσο η αξία της είναι επίσης αδιαμφισβήτητη; Ως επαναστάτες, δεν πρέπει να δίνουμε προσοχή μόνο στους σκοπούς, αλλά και στα μέσα. Ανησυχώ, επειδή αυτή η λάμψη και η μεγαλοπρέπεια δεν αρμόζει στον επαναστάτη ηγέτη. Περισσότερο τον κρατάει μακριά από αυτούς που έχουν πιαστεί στις αλυσίδες μιας αμαυρωμένης από καταπίεση και οικονομικές διαμάχες ζωής. Ναι, οδηγεί σε ένα καλάθι, αλλά με ποιο κόστος στην αλληλεγγύη;”.
Ο Ραούλ Κάστρο επεσήμανε: “Όλοι γνωρίζαμε ότι ο Τσε ήταν ο πιο ιδεολόγος από τους δύο, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι κάποιος από εμάς είχε συνειδητοποιήσει πόσο μεγάλο ήταν το χάσμα ανάμεσα σε αυτόν και τον Φιδέλ, πριν από αυτό. Πολλοί απλά σκεφτήκαμε, “είναι απλώς μια μπασκετική κίνηση”, αλλά ο Τσε το εξέλαβε ως ενδεικτικό της απομάκρυνσης από τα επαναστατικά ιδεώδη. Δεν είμαι σίγουρος ότι πολλοί καταλάβαμε πραγματικά πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο. Ωστόσο, αυτή η κίνηση ήταν μεγάλο σημείο διαμάχης”.
H εν λόγω κίνηση έγινε δημοφιλής στις ΗΠΑ από τον Μανού Τζινόμπιλι, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκή και ότι “προσγειώθηκε” στο ΝΒΑ από τον Σαρούνας Μαρτσουλιόνις. Ο δε Βλάντο Τζούροβιτς υποστήριξε ότι στην πρώιμη μορφή της ήταν μια συνηθισμένη κίνηση στην Ευρώπη και ειδικά στα γιουγκοσλαβικά γήπεδα.
Ο σοφός Γκρεγκ Πόποβιτς πήρε μέρος στο άτυπο debate σχολιάζοντας: “Ως σύμβολο, ο Κάστρο ήταν αναμφισβήτητα σπουδαίος. Αντιπροσώπευσε την ελπίδα και την ελευθερία σε πολλούς Λατινοαμερικανούς που είχαν αγανακτήσει με την ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή και με τον τρόπο που αυτή επετεύχθη, μέσω οικονομικών και πολιτικών μηχανορραφιών, οι οποίες σχετίζονταν περισσότερο με τα αμερικανικά συμφέροντα παρά με αυτά της ζωής τους. Ωστόσο, ο Κάστρο δεν ήταν σύμβολο, αλλά άνθρωπος και ως άνθρωπος έχει πολλές απαντήσεις να δώσει. Η έμπνευση του euro step σημαίνει ότι η υστεροφημία του θα είναι πάντα συνδεδεμένη με αυτή του NBA, αλλά ευτυχώς, αυτή η καινοτομία είναι πολύ λιγότερο διφορούμενη από ίσως οποιαδήποτε άλλη πτυχή της κληρονομιάς του”.
Χαβιέρ Σοτομαγιόρ: “O δεύτερος άνθρωπος που μίλησα μετά το θάνατο του Φιδέλ ήταν ο Μαραντόνα”
Δύο χρόνια μετά το θάνατο του Φιντέλ Κάστρο, βρέθηκε στην Ελλάδα ένα από τα αγαπημένα παιδιά του, ο κάτοχος του 28χρονου παγκόσμιου ρεκόρ (2,45 μ.) στο άλμα εις ύψος, Χαβιέρ Σοτομαγιόρ. “O δεύτερος άνθρωπος που μίλησα μετά το θάνατο του Φιδέλ ήταν ο Μαραντόνα. Με πήρε τηλέφωνο τα ξημερώματα, λίγες ώρες αφότου πέθανε”, μου είπε στο περιθώριο μιας συνέντευξης, ενώ παράλληλα έδειχνε φωτογραφίες στο κινητό του κι εξηγούσε τη βαθιά επιρροή του Κάστρο στον κουβανικό λαό.
Ο Σοτομαγιόρ τόνισε πόσο καλύτερος ήταν ο κουβανικός αθλητισμός -σε επίπεδο συνθηκών- επί των ημερών του αγαπημένου του ηγέτη. “Τον γνώριζα πολύ καλά. Σχεδόν όλοι οι αθλητές στην Κούβα τον γνωρίζαμε προσωπικά. Στο σπίτι του δεν είχα πάει, αλλά στο γραφείο του πάρα πολλές φορές. Πάντα, όταν αγωνιζόμουν ήταν εκεί κι έπειτα -όταν επέστρεφα- ερχόταν να με υποδεχθεί στο αεροδρόμιο. Μας έκανε ξεχωριστές τελετές και μας τιμούσε ιδιαίτερα. Πολλές φορές, ερχόταν να μάς δει και στις προπονήσεις μας. Τα βράδια έκανε και κάτι άλλο. Έπαιζε μπάσκετ ή μπέιζμπολ με τους αθλητές των Εθνικών ομάδων. Ήταν πολύ καλός σε ερασιτεχνικό επίπεδο, αλλά δεν έφτανε τους πρωταθλητές. Είχα ταξιδέψει πολλές φορές μαζί του και με έπαιρνε τηλέφωνο συχνά για να με συγχαρεί. Μου έδινε ο ίδιος τα μετάλλιά μου, αλλά το πιο σημαντικό για μένα είναι η υποστήριξη που είχα από αυτόν -τόσο ψυχολογική όσο και έμπρακτη- στην υπόθεση με το ντόπινγκ. Εκείνος ζήτησε από τοξικολόγους να ελέγξουν το δείγμα μου και να εξακριβώσουν ότι πράγματι δεν είχα πάρει κάτι. Τότε, ήθελαν να βλάψουν την Κούβα! Συνέβη στους Παναμερικανικούς Αγώνες και το πρόσωπο της χώρας μου ήμουν εγώ”.
Ανήμερα της συμπλήρωσης των τεσσάρων χρόνων από τον θάνατο του Κάστρο, έφυγε από τη ζωή και ο άνθρωπος που τον αποκάλεσε “δεύτερο πατέρα”, ήταν ο ίδιος που τηλεφώνησε στον Σοτομαγιόρ, λίγες ώρες αφού εξέπνευσε ο Κομαντάντε: ο Ντιέγκο Μαραντόνα. “Από τη στιγμή που το έμαθα δεν μπορούσα να σταματήσω να κλαίω. Ο Φιντέλ ήταν για μένα δεύτερος πατέρας μου, ο άνθρωπος που μου έσωσε τη ζωή. Μου άνοιξε την πόρτα της Κούβας όταν μου την έκλεισε η ίδια η Αργεντινή”, είπε πριν από ακριβώς πέντε χρόνια ο Αργεντίνος θεός του ποδοσφαίρου.
Oι δύο άνδρες γνωρίστηκαν το 1987. Ένα χρόνο πριν, ο Ντιεγκίτο ήταν ο ηγέτης της ομάδας της Αργεντινής που κατέκτησε το Παγκόσμιο Κύπελλο. Το 2000, όταν ο Μαραντόνα αντιλήφθηκε ότι είναι απόλυτη ανάγκη να απεξαρτηθεί από τις ουσίες ο Κάστρο του άπλωσε το χέρι, χωρίς δεύτερη σκέψη. Τον κάλεσε στην Κούβα. Νοσηλεύτηκε στην κλινική La Perdera. Συχνά επισκεπτόταν το σωτήρα του στο Προεδρικό Μέγαρο και άκουγε τις αναρίθμητες ιστορίες του από την Επανάσταση.
Έμεινε τέσσερα χρόνια στην Αβάνα. Μία από αυτές τις φορές, ο Κουβανός ηγέτης δεν τον περίμενε, αλλά μέσα σε λίγα λεπτά καθάρισε την ατζέντα του από κάθε υποχρέωση, ώστε να μείνει με τον Αργεντίνο άσο. Αντίστοιχες, αυθόρμητες επισκέψεις στο σπίτι του Ντιέγκο Μαραντόνα, πραγματοποιούσε και ο Φιδέλ.
Μόνο την Αθήνα δεν μπόρεσε να επισκεφθεί όπως ήθελε, κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Δεν είδε από κοντά το τελευταίο κατά σειρά χρυσό Ολυμπιακό μετάλλιο της ομάδας μπέιζμπολ της Κούβας.
Το 2003, στα θυρανοίξια του ελληνορθόδοξου ναού του Αγίου Νικολάου της Αβάνα ήταν μεταξύ των προσκεκλημένων ο Κωνσταντίνος Γλίξμπουργκ ως αθάνατος της ΔΟΕ. Στη συνέντευξη Τύπου, ο Κάστρο αστειεύτηκε μαζί του όταν θυμήθηκε την τελευταία τους συνάντηση, στην οποία τού είχε δώσει ένα πακέτο πούρα με ένα σημείωμα για τον Μίκη Θεοδωράκη. Τότε, παραπονέθηκε ότι δεν έχει καταφέρει να βγάλει βίζα, για να επισκεφτεί την Ελλάδα στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Το υπουργείο Εξωτερικών αποφάσισε να μη του στείλει πρόσκληση λόγω της διπλωματικής υποχρέωσης της Ελλάδας να τηρήσει το εμπάργκο που είχε κηρύξει η Ευρωπαϊκή Ένωση στην Κούβα. “Δεν τίθεται θέμα αποκλεισμών, απλώς δεν έχει καταρτιστεί ακόμη ο κατάλογος των προσκλήσεων των ηγετών”, είπε ο -τότε- κυβερνητικός εκπρόσωπος, Χρήστος Πρωτόπαπας.
Το 2004, ο γιος του Φιδέλ, Άντονι Κάστρο ήταν ο ορθοπεδικός της εθνικής ομάδας μπέιζμπολ.
